Uzależnienia behawioralne – skąd się biorą?
Ekspert Daria Rybarczyk • 11 grudnia 2015 • Komentarze:
Mówiąc dziś o uzależnieniach nie mamy już na myśli tylko substancji psychoaktywnych: narkotyków, leków czy alkoholu. Terminologia ta rozszerzona została również o uzależnienia behawioralne, które wiążą się z nałogowym wykonywaniem pewnych czynności.
Uzależnienie behawioralne polega na tym, że komuś trudno jest się powstrzymać od wykonywania pewnej czynności. Chwilowo przynosi to odstresowanie, relaks, przyjemne odczucia, jednak w rzeczywistości niesie szkodliwe dla zdrowia i psychiki skutki. Uzależnienie behawioralne sprawia, że tracimy kontrolę nad pewnymi zachowaniami. Mogą one dotyczyć korzystania z internetu, komputera, robienia zakupów, uprawiania seksu czy hazardu. Zaspokajamy w ten sposób nasze potrzeby, lecz z czasem panowanie nad nimi wymyka nam się spod kontroli. Po pozytywnych odczuciach przychodzi wstyd, złość na samego siebie, wyrzuty sumienia, obwinianie samego siebie.
Z jakimi uzależnieniami behawioralnymi mamy dziś najczęściej do czynienia? Są to m.in.:
- uzależnienie od gier hazardowych,
- seksoholizm,
- pracoholizm,
- zakupoholizm – uzależnienie od robienia zakupów,
- tanoreksja – uzależnienie od opalania się, głównie w solarium,
- ortoreksja – zbytnia koncentracja na zdrowym jedzeniu,
- bigoreksja – przesadne dbanie o własną sylwetkę poprzez nadmierne wykonywanie ćwiczeń fizycznych, przyjmowanie sterydów, dietę wysokobiałkową,
- alkoreksja – utrzymywanie szczupłej sylwetki poprzez picie alkoholu zamiast stosowania odpowiedniej diety,
- uzależnienie od zabiegów medycy estetycznej – przede wszystkim ostrzykiwania botoksem,
- uzależnienie od chirurgii plastycznej – odsysania tłuszczu, korekty twarzy itp.
Wspólny mianownik
Co łączy uzależnienia od substancji psychoaktywnych z uzależnieniami behawioralnymi? Wspólnym mianownikiem są tu:
- silne pragnienie lub przymus, aby podjąć określoną czynność,
- trudności w kontrolowaniu uzależniającego zachowania,
- fizjologiczne objawy odstawienia – pojawiające się, gdy dana czynność zostaje przerwana lub ograniczona,
- zwiększona tolerancja – aby uzyskiwać określony efekt nasila się częstotliwość nałogowego zachowania,
- maleje zainteresowanie alternatywnymi źródłami przyjemności,
- pomimo wiedzy o szkodliwości i skutkach danego zachowania, jest ono kontynuowane.
Gdzie szukać przyczyny?
Jakie jest źródło zachowań kompulsywnych? To zazwyczaj skutek różnorodnych czynników biologicznych, społecznych i psychologicznych.
- uwarunkowania biologiczne – uzależnienie behawioralne jest efektem zaburzenia równowagi pomiędzy układem nagrody (układ dopaminergiczny) i układu kary (układ serotoninergiczny), które występują w mózgu. W przypadku osób uzależnionych maleje aktywność drugiego z nich, a wzrasta rola pierwszego. Dane zachowanie jest więc natychmiastową gratyfikacją. Rośnie poziom m.in. dopaminy, endorfiny, serotoniny. Osoba uzależniona odczuwa więc przyjemność, złagodzenie dotychczasowego napięcia.
- uwarunkowania społeczno-psychologiczne – zmiany cywilizacyjne, rosnące tempo życia, konsumpcyjne podejście do życia pociągają za sobą często stres i negatywne emocje, a w konsekwencji nieradzenie sobie z nimi. Za tym idzie więc często ucieczka w alkohol, narkotyki czy inne uzależnienia. Pewne zachowania wynosimy również z rodziny. Wpływ na nasze podejście do używek czy zachowań ma także jej struktura, panująca atmosfera, wychowanie i sposób nagradzania. W zachowania behawioralne czy inne nałogi częściej popadają osoby, które pochodzą z rodzin rozbitych, ubogich, w których doświadczyły przemocy, śmierci, choroby kogoś bliskiego, czy też w których czuły się odrzucone albo rodzice zbyt wielką wagę przywiązywali do wartości materialnych oraz pieniędzy. Rekompensaty negatywnych uczuć szukają więc w używkach czy innych nałogach. To również często alternatywa dla tych, którzy mają problem z własną tożsamością, czują się samotni, sfrustrowani, mają niską samoocenę i problemy w radzeniu sobie z negatywnymi emocjami, trudności w relacjach z innymi ludźmi, wysoki poziom lęku, są nieśmiali, wykazują neurotyczność. Dla niektórych osób zachowania behawioralne stają się sposobem na życie.
Z badan wynika, że zakupoholizm i jedzenioholizm częściej przypisywany jest kobietom, a uzależnienie od internetu czy hazardu to bardziej domena mężczyzn. Tym przykładom zachowań sprzyja młody wiek – w wielu przypadkach początki nałogu kształtują się już przed 10. rokiem życia w związku z dużym dostępem np. do internetu i jego zasobów.
Negatywne skutki zdrowotne i psychiczno-społeczne
Uzależnienia behawioralne, podobnie jak od substancji psychoaktywnych, niosą za sobą konsekwencje fizyczne i psychiczno-społeczne.
Skutki fizyczne to m.in.
- zawroty głowy,
- tiki nerwowe,
- ból nadgarstka,
- problemy żołądkowe,
- zespół przewlekłego zmęczenia.
Skutki psychiczne to np.:
- problemy ze snem,
- uczucie irytacji, rozdrażnienie,
- zaniżona samoocena,
- trudności z koncentracją,
- mniejsza satysfakcja z życia.
Skutki społeczne to m.in.:
- zaniedbywanie kontaktów z innymi ludźmi lub izolowanie się od nich,
- zawężenie lub brak innych zainteresowań,
- pogorszenie relacji z rodziną,
- rozpad rodziny – ofiarami uzależnienia stają się więc często też małżonkowie i dzieci.
Zachowania behawioralne nie od razu muszą być postrzegane jako negatywne zjawisko. To źródło przede wszystkim czerpania przyjemności i radości, które pozwala nam też uwolnić się od stresu czy napięcia. Gdy jednak za bardzo zaczynamy się angażować się w ich wykonywanie, to wówczas powinna nam się zapalić czerwona lampka.
The post Uzależnienia behawioralne – skąd się biorą? appeared first on Blog dla pacjentów.