ADHD czyli kłopotliwi nadruchliwi

Problem zespołu nadpobudliwości psychoruchowej, czyli ADHD istniał zawsze. Każdy z nas przypomina sobie co najmniej jednego kolegę lub koleżankę z podstawówki, do którego nie docierały ani groźby, ani prośby. Możliwe, że były to objawy ADHD. Dzieci nadruchliwe stwarzają trudności wychowawcze i to właśnie one motywują rodziców do diagnostyki zachowań problemowych swojego dziecka.

Istotą ADHD jest obecność objawów we wszystkich środowiskach: szkolnym, domowym, „podwórkowym”. ADHD nie może np. objawiać się tylko w szkole, a w domu nie. Dzieci z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej potrafią kontrolować swoją nadruchliwość na krótko do kilkunastu minut. Jest to możliwe zwłaszcza w sytuacjach nowych lub stresogennych jaką jest np. wizyta u psychiatry. Dlatego niedopuszczalne jest stawianie diagnozy podczas pojedynczej wizyty lekarskiej. W czasie badania lekarskiego występują jednak nadal problemy z koncentracją uwagi. Pacjenci mają nad jej przerzutnością mniejszą kontrolę niż np. nad chodzeniem czy wierceniem się.
Jednak ADHD niejedną ma twarz. Wg. klasyfikacji, którą posługujemy się w Europie do stwierdzenia zespołu nadpobudliwości psychoruchowej konieczne jest stwierdzenie znacznego nasilenia zarówno nadruchliwości z impulsywnością jak i przerzutności uwagi. Klasyfikacja amerykańska nazywa taki podtyp ADHD typem mieszanym(1) obok którego występują ponadto typ z przewagą nadruchliwości (2) i typ z przewagą zaburzeń koncentracji uwagi (3). Przedstawiona numeracja (1,2,3) jest umowna i stworzona na potrzeby artykułu.

Kłopotliwi nadruchliwi

Dzieci u których istotną komponentą zaburzenia będzie nadruchliwość (typ 1 i 2) będą widoczne w grupie, hałaśliwe, wielomówne i mogą stwarzać liczne problemy związane z nieprzemyślanymi działaniami i wypowiedziami. Dzieci te są niecierpliwe, nie potrafią czekać na swoją kolej, a wszystkie zadania są wykonywane szybko i przez to wielokrotnie niedokładnie. Następstwem tego mogą być również kłótnie z dorosłymi, wybuchy złości i gniewu, impulsywne zachowania zagrażające. Takie dzieci częściej rozwijają obraz zaburzenia opozycyjno-buntowniczego, którego nazwa w znacznej mierze oddaje jego charakter. Obok postawy „wszystko na nie”, występują tu ponadto łamanie zasad niezależnie od środowiska, kłamstwa, zrzucanie winy na innych, drażliwość, mściwość. Dzieci te często mówią, że starają się zachowywać inaczej, ale im to nie wychodzi.

Niewidoczni zdekoncentrowani

Dzieci, u których najbardziej nasilonym objawem ADHD są zaburzenia koncentracji uwagi (typ 3) rzadko wyróżniają się w grupie swoją ruchliwością. Ten typ ADHD występuje częściej u dziewcząt. Często nie stwarzają one większych problemów wychowawczych niż ich koledzy. Ujawniają się nato miast problemy szkolne wynikające z zaburzeń koncetracji. Dzieci trafiają do diagnozy z powodu trudności w nauce. Słyszy się „uczymy się razem”, „muszę pilnować przy lekcjach”, „stara się ale pamięta na krótko”. Nadmierna przerzutność uwagi na rzeczy niezwiązane z podstawowym zadaniem powoduje duże problemy w nauce. Niedokończone zadania, pomylona kolejność, nadmierne uproszczenia, brak zrozumienia zadań wymagających dłuższego skupienia. Dzieci te częściej niż dzieci z nadruchliwością żyją w poczuciu winy za swoje niepowodzenia. Rodzice często zgłaszają, że dużo pracują z dzieckiem, ale nie przynosi to oczekiwanych efektów mimo, że w życiu codziennym potrafią wykazać się bystrością.

Wszyscy pacjenci z ADHD zapamiętują na krótko powierzone im zadania, nie zapamiętują następujących po sobie instrukcji. Są niechętni do wykonywania obowiązków wymagających wysiłku umysłowego (odrabianie lekcji, inne obowiązki szkolne). Często wydaje się, że nie słyszą tego co się do nich mówi, co wielokrotnie jest przyczyną badania słuchu. Dzieci gubią przedmioty jak kredki, ołówki, piórniki czy części garderoby. Mają problemy z poprawnym pakowaniem się do szkoły. Zapominają o pracach domowych.

Diagnozę komplikuje dodatkowo fakt, że opisane powyżej cechy i zachowania nie mogą wynikać z niechęci dziecka do wykonywania określonych zadań, zaniedbań wychowawczych, zaburzeń emocjonalnych czy świadomej odmowy. Muszą one być niezależne od panujących warunków i sytuacji. Innymi słowy „choćby nie wiem co, to zawsze kończy się tak samo”. Nie mogą też wynikać z upośledzenia umysłowego.

Kolejnym czynnikiem utrudniającym diagnozę jest różnorodność nasilenia objawów. Nie wszystkie dzieci z ADHD mają nasilenie objawów opisane powyżej. Konfiguracja objawów również bywa różnorodna. Dlatego diagnostyka i leczenie zespołu nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD) powinny być prowadzone przez wykwalifikowanych psychiatrów dzieci i młodzieży. Należy z dużą ostrożnością podchodzić do diagnostyki w ramach wizyt u innych specjalistów.

Diagnoza ADHD powinna być stawiana w oparciu o wywiad psychiatryczny i obserwacje pacjenta w czasie wizyt lekarskich. W razie konieczności należy uzupełnić ją o diagnozę psychologiczną. W tym celu można udać się z prośbą o wydanie opinii psychologicznej do poradni psychologiczno-pedagogicznej. Wielce przydatna jest również opinia nauczyciela lub wychowawcy zawierająca uwagi i spostrzeżenia dotyczące dziecka, a także każdej osoby mającej regularny kontakt z dzieckiem. Diagnoza ADHD pociąga za sobą konieczność analizy środowiska rodzinnego, co często dziwi rodziców. Jest to jednak konieczny element badania, ponieważ dzieci z ADHD stwarzają więcej kłopotów i „wychowują się trudniej”. Dlatego analiza relacji rodzinnych, sposobów radzenia sobie z zachowaniami problemowymi jest nieodłącznym elementem stwierdzenia czy nasz Pacjent jest dzieckiem z ADHD?

Ustalaniu diagnozy w psychiatrii dziecięcej powinna towarzyszyć zasada, że lepiej skonsultować się o jeden raz za dużo niż za mało.

O autorze

Arkadiusz Jasek – psychiatra dr n. med., Łódź